Chùa Nhật Quang (Nhật Quang Tự) là tên gọi phổ biến của chùa nghệ sĩ,
nơi an nghỉ của hàng trăm nghệ sĩ sân khấu trên địa bàn TP HCM. Năm 1958,
nghệ sĩ cải lương Phùng Há vận động hội Ái hữu nghệ sĩ mua mảnh đất lớn
tại quận Gò Vấp, TP HCM với mục đích làm nơi chôn cất cho các nghệ sĩ
sau khi qua đời.
Trong thời gian nghệ sĩ Phùng Há chưa có đủ kinh phí để xây dựng, ông
bầu Năm Công xin được dựng am trên đất để tu hành. Năm 1970, ông bầu
Xuân của gánh hát Dạ Lý Hương bỏ ra 100 cây vàng mua lại am thờ của bầu
Năm Công và xây dựng thành ngôi chùa. Từ đó, nơi đây trở thành nơi quy
tập hài cốt của các nghệ sĩ sân khấu TP HCM. Tính đến 2008, khuôn viên
nghĩa trang của chùa có gần 600 ngôi mộ, hơn 500 lọ cốt. Ngôi chùa đã
chứng kiến cuộc đời thăng trầm của biết bao nghệ sĩ sân khấu, cả người
chết và người còn sống.
 |
|
Khuôn viên chùa nghệ sĩ.
|
Trong thế giới của người chết, không thiếu những ngôi mộ hương tàn khói lạnh, thiếu bàn tay người thân chăm sóc.
Những tên tuổi lớn của nghệ thuật cải lương như NSND Phùng Há, nghệ sĩ
Út Trà Ôn, Minh Phụng, Tấn Tài, Thanh Nga, soạn giả Hà Triều, Hoa
Phượng... đều được chôn cất ở vị trí dễ thấy. Trong đó, phần mộ của nghệ
sĩ Phùng Há được đặt trang trọng ngay lối vào. Nơi an nghỉ vĩnh hằng
của nữ nghệ sĩ được một người trông coi nhang khói mỗi ngày.
Tiến sâu vào khu B, mộ của nghệ sĩ Minh Phụng nổi bật bởi vẻ bề thế
cùng tranh ảnh, những bài báo viết về thời vang bóng của ông vua cải
lương một thời. Theo lời một bảo vệ, đây là ngôi mộ duy nhất trong nghĩa
trang thường xuyên có hoa tươi do người hâm mộ mang tới. Gần 50
năm gắn bó với sân khấu cải lương, nghệ sĩ Minh Phụng được khán giả ái
mộ với hình ảnh một kép đẹp, sở hữu giọng ca ngọt ngào, sâu lắng trong
các vở Bóng hồng sa mạc, Tâm sự loài chim biển, Kiếp nào có yêu nhau, Đêm lạnh chùa hoang, Máu nhuộm sân chùa, Mùa thu trên Bạch Mã Sơn...
 |
|
Nơi an nghỉ của nghệ sĩ cải lương Minh Phụng.
|
Giữa khuôn viên, thi thoảng khách tham quan bắt gặp một số ngôi mộ đã
sụt lở. Ngoài cảnh hương tàn khói lạnh, không khí quạnh quẽ còn bao phủ
nơi này bởi cỏ dại um tùm che kín bia mộ. Những nghệ sĩ bạc phận nằm đó,
phần đông không có hoặc đã mất liên lạc với người thân. "Với những ngôi
mộ quanh năm không có người thân thăm viếng, ngoài thắp hương ngày rằm,
mồng một, cứ Tết đến, chúng tôi lại dọn cỏ, lau chùi một lần”, bảo vệ
của nghĩa trang chùa cho hay.
Những người trông coi nghĩa trang
đa phần là nghệ sĩ cải lương. Mỗi người một hoàn cảnh, số phận. Thời trẻ
lang bạt theo các đoàn hát, cuối đời họ nương nhờ tuổi già nơi cửa
Phật.
Nghệ sĩ Nhật Sinh (72 tuổi) làm bảo vệ trong chùa nghệ sĩ được 10 năm
với phụ cấp 120 nghìn đồng mỗi tháng. Giọng ca Nhật Sinh nức tiếng một
thời ở các đoàn hát Tấn Tài, Tây Ninh, Sông Bé với nhiều thể loại: hát
bội, cải lương, tuồng Hồ Quảng… Ông kể, thời kỳ đỉnh cao, thù lao đi hát
của ông từ 600 đến 700 nghìn đồng. “Trước 1975, có 400 nghìn đồng là
cất được vài cái nhà lầu. Tôi có nhà lầu, xe hơi trước cả Minh Phụng”,
nghệ sĩ ngậm ngùi nhớ lại.
Giàu có, Nhật Sinh tiêu tiền không tiếc tay. Ông có nhiều vợ và người
tình nhưng lần lượt từng người bỏ ông ra đi. Người thì mất vì bệnh tật,
người chê gia cảnh khốn khó khi ông sa cơ. Những năm 1990, Nhật Sinh từ
chỗ là trưởng đoàn hát Sông Bé trở thành người vô gia cư, hàng ngày rao
bán vé số cho chính những đồng nghiệp cũ. Sau đó ông lang bạt lên Sài
Gòn, làm đủ công việc nặng nhọc trước khi xin vào làm công quả. Con trai
qua đời do bệnh tật, nghệ sĩ chỉ còn một cô con gái đã lập gia đình tại
tỉnh Bến Tre. Ông gom góp từng đồng tiền công quả, vừa để mua thuốc trị
bệnh tim, vừa dành để cuối năm về thăm con gái, mừng tuổi cho cháu
ngoại.
Nhật Sinh chia sẻ, đời nghệ sĩ thăng trầm là chuyện thường, nên ông
không sống bằng hào quang quá khứ, chỉ thấy đôi chút tủi thân khi đồng
nghiệp cũ gặp mình ngó lơ.
 |
|
Nghệ sĩ Nhật Sinh trầm ngâm khi nhớ lại thời vàng son của cải lương.
|
Nếu như nghệ sĩ Nhật Sinh còn có gian phòng 7 m2 trong chùa làm chỗ trú
chân thì nghệ sĩ hài Lý Lắc (71 tuổi) đêm đêm chỉ có manh chiếu trải
bên thềm chùa để ngủ. Ông là người chuyên trông coi phần mộ NSND Phùng
Há với thù lao gần 400 nghìn đồng một tháng. Thời trẻ, Lý Lắc là kép hài
nổi tiếng của các đoàn Minh Châu - Dạ Thảo, Út Bạch Lan, Dạ Lý Hương.
Kép hề Lý Lắc được khán giả yêu cải lương miền Nam nhớ nhiều qua vai Bùi
Kiệm trong tuồng Lục Vân Tiên, vai thái giám trong vở Giấc mộng phù hoa… Sau hai lần tai biến mạch máu, ba lần mổ tim và trị bệnh đau dạ dày, tiền của nghệ sĩ kiếm được từ thời vàng son tiêu tan hết.
Ở tuổi 71, không vợ con, người thân duy nhất của Lý Lắc là những người
em cùng mẹ khác cha. Nghệ sĩ cho biết, ông có một chỗ ngủ trong ngôi nhà
do cha dượng để lại. Do bất đồng quan điểm với các em, nhiều năm nay
ông không về nhà mà coi chùa nghệ sĩ như ngôi nhà thứ hai của mình. “Khi
tôi nổi tiếng, có nhiều tiền, anh em sống hòa thuận. Khi tôi bệnh tật,
hết tiền, tình anh em cũng phai nhạt”, nghệ sĩ Lý Lắc tâm sự.
Ngoài Lý Lắc và Nhật Sinh là hai kép hát có tên tuổi, chùa nghệ sĩ còn
là nơi nương tựa của nhiều vũ công đoàn hát Dạ Lý Hương khi xưa. Vũ công
tên Nguyệt giờ là người nấu ăn trong chùa. Vũ công Thu Hồng hàng ngày
lo đèn nhang cho các gian thờ Phật và thờ Mẫu. Hồi tưởng quá khứ, nghệ
sĩ Thu Hồng bảo, khoảnh khắc hạnh phúc nhất của bà là được lên hát thế
mỗi khi đào chính có việc đột xuất không thể đến sân khấu.
Cảnh cô đơn, nghèo khó, bệnh tật tuổi xế chiều của những nghệ sĩ
còn sống khiến nhiều khách tham quan day dứt. Một diễn viên cho hay, ban
đầu cô đến chùa khấn Phật và thắp hương cho các cố nghệ sĩ. Đến khi
chứng kiến cảnh một số nghệ sĩ phải nương tựa tuổi già trong chùa, cô
càng thêm nghẹn ngào.
Châu Mỹ